AB Kurulu Lideri Ursula von der Leyen, mart ayı içinde aşı pasaportuyla ilgili yasa teklifini sunacaklarını açıkladı. Lakin bu planın önünde bir dizi mahzur bulunuyor.
AB Kurulu Lideri Ursula von der Leyen, mart ayı içinde Covid-19 salgınına karşın özgür deveranı düzenleyen ‘Dijital Yeşil Geçiş Kartı’ için yasa teklifini sunacaklarını duyurdu.
AB’nin karmaşık karar alma düzeneği göz önüne alındığında, sistemi uygulamaya koymanın en optimist senaryoyla haziran sonu yahut temmuz başı olacağı iddia ediliyor.
Fakat bu tarihin daha da ileriye sarkabileceği belirtiliyor. Temel haklar, ayrımcılık, bilgi kapalılığı, teknolojik erişim ve sahtecilikle ilgili kaygılar, gibisi daha evvel AB’de denenmemiş olan yenilikçi hudut ötesi araç için mahzurlar olarak karşımıza çıkıyor.
Neler içeriyor?
Euronews’de yer alan habere nazaran,”Dijital Yeşil Geçiş Kartı”nın temel olarak şahısların aşı olmuşlarsa nerede, hangi aşıyı ne vakit olduklarını, olmamışlarsa PCR test sonuçlarını, Covid-19 geçirmişlerse antikor oluşturup oluşturmadıkları üzere tıbbi bilgilere ilişkin dijital bilgileri içermesi bekleniyor.
Von der Leyen, “veri muhafaza, güvenlik ve mahremiyete hürmet göstereceğinin” altını çiziyor. Lakin tüm bu garantiler, bu çeşit sertifikaların vatandaşları kaçınılmaz olarak iki sınıfa ayıracağını savunanlar için soru işareti olmaya devam ediyor.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO), şubat ayının başlarında, “uluslararası seyahatlerde ayrılış yahut girişlerde Covid-19 aşılaması kanıtı”na karşı olduğunu söz eden rapor yayınladı.
WHO, “Aşıların hudutlu bulunabilirliği göz önüne alındığında, gezginlerin tercihli aşılanması, şiddetli Covid-19 hastalığı açısından yüksek risk altında olduğu düşünülen öncelikli beşerler için yetersiz aşı tedarikine neden olabilir” sonucuna vardı.
Günler sonra, İngiltere’nin ulusal bilimler akademisi Royal Society, Covid-19 aşı pasaportlarının geliştirilmesi ve kullanılması için 12 kriter belirleyen bir rapor yayınladı. Kriterler, tanımlanmış kullanımlara dayalı, şahsî datalar için inançlı, taşınabilir, uygun fiyatlı ve yasal olan milletlerarası standartlaştırılmış sertifikalar önerdi.
“Ayrımcılık riski yüksek”
Raporun baş müelliflerinden Oxford Üniversitesi’nden profesör Melinda Mills, Euronews’e “Aşı pasaportlarının yahut sertifikalarının uygulanabilir olacağını kaydettik, lakin her şeyin yerine getirilmediğini belirledik.” dedi.
Aşıların aktifliği konusuna dikkat çeken Mills, “Aşıların insanları önemli hastalıklara karşı koruduğunu biliyoruz, fakat bilmediğimiz şey bağışıklığın müddeti, bu nedenle bu (pasaportlarda) bir çeşit son kullanma tarihi olmalı” diye konuştu.
Profesör Mills, Avrupa Birliği’nin yaza kadar tüm yetişkin nüfusun yüzde 70’ini aşılamayı hedeflediğini ve bunun potansiyel olarak AB vatandaşlarının yüzde 30’unu (yaklaşık 135 milyon kişi) sonda ayrımcılığa uğrama riskiyle karşı karşıya bırakabileceğini belirtiyor: “Gençler muhtemelen birçok ülkede sıradaki son kişi olacak. Ayrıyeten tıbbi nedenlerle aşı olamayan beşerler da var: gebe bayanlar, alerjisi olan beşerler. Bunu yaygınlaştırırsanız, kazara nüfusun büyük bir kısmını dışarıda bırakabilirsiniz.”
Aşıya erişim, yaş, cinsiyet, ırk ve mesleksel durum üzere faktörlere bağlı ve blok genelinde büyük ölçüde eşitsiz: Malta ve Danimarka yarışta önde giderken, Bulgaristan ve Letonya geride kalıyor.
Mills ayrıyeten dijital pasaportların hacklenebileceğini, geçersiz olabileceğini ve hatta makûs niyetli takip ve ticari emellerle kullanılabileceğinin altını çiziyor.
Dijital uçurum
Avrupa Kurulu’nun planını kısmen rayından çıkarabilecek bir öbür mani de AB ülkeleri ve vatandaşları ortasındaki dijital bölünme.
Von der Leyen’in dediği üzere, yeşil geçiş, dijital olacak. Bu teknolojiye erişim blok genelinde yaygın olmasına karşın, kozmik olmaktan uzak ve yaşa, coğrafyaya ve gelire nazaran değişiklik gösteriyor.
Eurostat’a nazaran 2019’da AB’deki yetişkin nüfusunun neredeyse dörtte üçü (yüzde 73) meskenden yahut işten uzaktayken internete bağlanmak için cep telefonu yahut taşınabilir bilgisayar (dizüstü bilgisayarlar ve tabletler dahil) üzere bir taşınabilir aygıt kullandı. 16-29 yaş ortası gençlerin hissesi yüzde 93 ile daha yüksekti.
Tahlil şirketi Newzoo tarafından derlenen “Küresel Taşınabilir Piyasa Raporu” da benzeri bir tablo çiziyor: AB’nin en büyük ekonomilerinde (Almanya, Fransa ve İtalya) akıllı telefon nüfuzunun yüzde 75 ile yüzde 77 ortasında olduğu varsayım ediliyor.
Bu sayılar, şayet geçiş hakikaten büsbütün dijitalse, AB nüfusunun en az dörtte birinin bu sistemin dışında bırakılmaya maruz kalacağı manasına geliyor.
Dataların kapalılığı sorunu
Bloğun katı bilgi muhafaza yasası olan GDPR, pan-Avrupa sertifikasının kapsamını ve kullanımını kısıtlıyor, fakat bu hudutlar kuşkucu kullanıcılar ortasında itimat oluşturmaya da yardımcı olabilir.
‘Yeşil geçiş’ ile özel tıbbi bilgiler bu çeşit zımnî bilgilere nadiren yahut hiç erişemeyen bireyler ve kuruluşlar tarafından erişilebilir hale gelecek.
Sivil toplum örgütü “Access Now” savunma yöneticisi Melody Patry, Reuters’a, “Sınır denetim casusları, polis memurları, patronlar yahut okul yöneticileri üzere bireylerin hassas sıhhat datalarını yetkililerin eline teslim etmesi, önemli kapalılık riskleri oluşturur” dedi.
Bir sivil ve insan hakları birliği olan European Digital Rights (EDRi), aralık ayında, aşı pasaportlarının “demokratik hukukun üstünlüğünü aksine çevirdiği” ve “yanlış bir güvenlik duygusu” iletebileceği ikazında bulundu.
Pasaport siyaseti
Hükümetler, aşı pasaportlarının potansiyel olarak ayrımcı tesirlerini not ettiler ve bahisle ilgili çekincelerini lisana getirmeye başladılar.
Bu yılın başlarında, Fransa’nın Avrupa İşlerinden Sorumlu Dışişleri Bakanı Clement Beaune, bu aşı evraklarının oluşturulmasının “çok erken” olduğunu söyledi.
Hollanda Başbakanı Mark Rutte geçen hafta yaptığı açıklamada, bu fikri “çevreleyen bir dizi temel soru var” diyerek bunun ülkesinde tartışılması gerektiğini kaydetti.
Belçika Dışişleri Bakanı Sophie Wilmes, “Aşılama mecburî olmadığından ve aşıya erişim şimdi genelleştirilmediğinden, ayrımcılık yapmama prensibine hürmet her zamankinden daha temeldir.” açıklaması yaptı.
Tedbirin, pasaportsuz Schengen Bölgesi üzerinde ne tıp bir tesiri olacağı şimdi aşikâr değil. Pek çok üye devlet, yerleşik olmayanların kendi bölgelerine girmesine müsaade vermek için negatif koronavirüs testi yahut çalışma kapasitesinin ispatı üzere evraklar talep ediyor.
AB çapında bir pasaportun geçerli olmaması durumunda, hükümetler aşılanmış vatandaşlarının ülkeler ortasında özgürce seyahat etmelerine müsaade vermek için her vakit ikili yahut çok taraflı mutabakatlara başvurabilir.
